Tsjechische taal

Tsjechisch ( / tʃ ɛ k / ; Tsjechische čeština [Tʃɛʃcɪna] ) historisch ook Bohemian ^[5] ( / b oʊ h ï m i ə n , b ə - / ; ^[6] taal Bohemica in het Latijn ), een West-Slavische taal van de Tsjechische-Slowakije groep . ^{[5] Het wordt} gesproken door meer dan 13 miljoen mensen en dient als de officiële taal van Tsjechië . Tsjechisch is nauw verwant aan Slowaaks , tot op het punt van wederzijdse verstaanbaarheid in zeer hoge mate ^[7] evenalsPools . ^[8] Net als andere Slavische talen is Tsjechisch een fusietaal met een rijk morfologisch systeem en een relatief flexibele woordvolgorde . De woordenschat is sterk beïnvloed door Latijn ^[9] en Duits . ^[10]

De Tsjechisch-Slowaakse groep ontwikkelde zich binnen West-Slavisch in de hoge middeleeuwen , en de standaardisatie van Tsjechisch en Slowaaks binnen het Tsjechisch-Slowaakse dialect continuüm ontstond in de vroegmoderne tijd. In de latere 18e tot halverwege de 19e eeuw werd de moderne geschreven standaard gecodificeerd in de context van de Tsjechische Nationale Revival . De belangrijkste niet-standaard variëteit , bekend als Common Czech, is gebaseerd op de volkstaal van Praag , maar wordt nu in het grootste deel van Tsjechië als interdialect gesproken. De Moravische dialecten die in het oostelijke deel van het land worden gesproken, worden ook geclassificeerd als Tsjechisch, hoewel sommige van hun oosterse varianten dichter bij het Slowaaks liggen.

Tsjechisch heeft een middelgrote foneeminventaris, bestaande uit tien klinkers , drie tweeklanken en 25 medeklinkers (onderverdeeld in "harde", "neutrale" en "zachte" categorieën). Woorden kunnen ingewikkelde medeklinkerclusters bevatten of helemaal geen klinkers. Czech een verhoogde alveolaire triller , waarvan bekend is dat optreedt als een foneem in enkele andere talen, vertegenwoordigd door de handschrift ø . Tsjechisch gebruikt een eenvoudige spelling die fonologen als model hebben gebruikt.

Classificatie [ bewerken ]

Tsjechisch is een lid van de West-Slavische subtak van de Slavische tak van de Indo-Europese taalfamilie. Deze tak omvat Pools , Kasjoebisch , Boven- en Neder-Sorbisch en Slowaaks . Slowaaks is de taal die het meest verwant is aan het Tsjechisch, gevolgd door Pools en Silezisch . ^[11]

De West-Slavische talen worden gesproken in Centraal-Europa. Tsjechisch onderscheidt zich van andere West-Slavische talen door een beperkter onderscheid tussen "harde" en "zachte" medeklinkers (zie Fonologie hieronder). ^[11]

Geschiedenis [ bewerken ]

Medieval / Old Tsjechische [ bewerken ]

De term "Oud-Tsjechisch" wordt toegepast op de periode vóór de 16e eeuw, waarbij de vroegste vermeldingen van de hoogmiddeleeuwse periode ook worden geclassificeerd als "vroeg-oud-Tsjechisch", maar de term "Middeleeuws Tsjechisch" wordt ook gebruikt. De functie van de geschreven taal werd aanvankelijk uitgevoerd door Oudslavisch geschreven in het Glagolitisch , later door Latijn geschreven in Latijns schrift .

Rond de 7e eeuw bereikte de Slavische expansie Centraal-Europa en vestigde zich aan de oostelijke rand van het Frankische rijk . Het West-Slavische staatsbestel van Groot-Moravië werd gevormd door de 9e eeuw. De kerstening van Bohemen vond plaats in de 9e en 10e eeuw. De diversificatie van de Tsjechisch-Slowaakse groep binnen West-Slavisch begon rond die tijd, onder andere gekenmerkt door het gebruik van de stemhebbende velaire fricatieve medeklinker (/ ɣ /) ^[12] en de constante nadruk op de eerste lettergreep. ^[13]

De Boheemse (Tsjechische) taal werd voor het eerst schriftelijk vastgelegd in glossen en korte notities tijdens de 12e tot 13e eeuw. Literaire werken die in het Tsjechisch zijn geschreven, verschijnen in de late 13e en vroege 14e eeuw en administratieve documenten verschijnen voor het eerst tegen het einde van de 14e eeuw. De eerste volledige bijbelvertaling dateert ook uit deze periode. ^[14] Oude Tsjechische teksten, waaronder poëzie en kookboeken, werden ook buiten de universiteit geproduceerd. ^[15]

Literaire activiteit wordt wijdverspreid in het begin van de 15e eeuw in de context van de Boheemse Reformatie . Jan Hus droeg aanzienlijk bij tot de standaardisatie van de Tsjechische spelling , pleitte voor wijdverspreide geletterdheid onder Tsjechische gewone mensen (vooral in religie) en deed al vroeg pogingen om het geschreven Tsjechisch te modelleren naar de gesproken taal. ^[14]

Early Modern Tsjechische [ bewerken ]

Vóór de 15e eeuw was er geen standaardisatie die onderscheid maakte tussen Tsjechisch en Slowaaks. ^[16] In de 16e eeuw wordt de scheiding tussen Tsjechisch en Slowaaks duidelijk en markeert de confessionele scheiding tussen lutherse protestanten in Slowakije die Tsjechische spelling gebruiken en katholieken, vooral Slowaakse jezuïeten, die een aparte Slowaakse spelling beginnen te gebruiken die is gebaseerd op de taal van de Trnava. regio.

De publicatie van de Kralice-bijbel tussen 1579 en 1593 (de eerste volledige Tsjechische vertaling van de Bijbel uit de oorspronkelijke talen) werd erg belangrijk voor de standaardisatie van de Tsjechische taal in de volgende eeuwen.

In 1615 probeerde het Boheemse dieet het Tsjechisch uit te roepen tot de enige officiële taal van het koninkrijk. Na de Boheemse Opstand (van de overwegend protestantse aristocratie) die in 1620 door de Habsburgers werd verslagen , moesten de protestantse intellectuelen het land verlaten. Deze emigratie en andere gevolgen van de Dertigjarige Oorlog hadden een negatieve invloed op het verdere gebruik van de Tsjechische taal. In 1627 werden Tsjechisch en Duits officiële talen van het koninkrijk Bohemen en in de 18e eeuw werd het Duits dominant in Bohemen en Moravië, vooral onder de hogere klassen. ^[17]

Moderne Tsjechische [ bewerken ]

De moderne standaard Tsjechische taal vindt zijn oorsprong in standaardisatie-inspanningen in de 18e eeuw. ^[18] Tegen die tijd had de taal een literaire traditie ontwikkeld, en sindsdien is er weinig veranderd; Tijdschriften uit die periode verschillen niet wezenlijk van modern standaard Tsjechisch, en hedendaagse Tsjechen kunnen ze met weinig moeite begrijpen. ^[19] Enige tijd vóór de 18e eeuw verliet de Tsjechische taal een onderscheid tussen fonemisch / l / en / ʎ / dat nog steeds in het Slowaaks bestaat. ^[20]

Met het begin van de nationale heropleving van het midden van de 18e eeuw begonnen Tsjechische historici de prestaties van hun volk van de 15e tot de 17e eeuw te benadrukken, in opstand tegen de contrareformatie (de Habsburgse herkatholisatie-inspanningen die de Tsjechische en andere niet - Latijnse talen). ^[21] Tsjechische filologen bestudeerden zestiende-eeuwse teksten en bepleitten de terugkeer van de taal naar de hogere cultuur . ^[22] Deze periode staat bekend als de Tsjechische Nationale Opwekking ^[23] (of Renaissance). ^[22]

Tijdens de nationale heropleving bracht linguïst en historicus Josef Dobrovský in 1809 een Duitstalige grammatica van het Oud-Tsjechisch uit, getiteld Ausführliches Lehrgebäude der böhmischen Sprache ( uitgebreide leer van de Boheemse taal ). Dobrovský had zijn boek beschrijvend bedoeld en dacht niet dat het Tsjechisch een realistische kans had om terug te keren als een belangrijke taal. Echter, Josef Jungmann en andere revivalists tweedehands boeken Dobrovský om te pleiten voor een taalkundige revival Tsjechisch. ^[23] Veranderingen gedurende deze tijd waren onder meer spellingshervorming (met name í in plaats van de vroegere j en j in plaats van g), het gebruik van t (in plaats van ti ) om infinitieve werkwoorden te beëindigen en het niet-hoofdlettergebruik van zelfstandige naamwoorden (wat een late ontlening van het Duits was geweest). ^{[20] Door} deze veranderingen werd Tsjechisch van Slowaaks onderscheiden. ^[24] Moderne geleerden zijn het er niet over eens of de conservatieve revivalisten werden gemotiveerd door nationalisme of als eigentijds gesproken Tsjechisch ongeschikt werden geacht voor formeel, wijdverbreid gebruik. ^[23]

Het vasthouden aan historische patronen werd later versoepeld en het standaard Tsjechisch nam een ​​aantal kenmerken over van het gewone Tsjechisch (een wijdverbreide, informeel gebruikte interdialectale variant), zoals het vrijlaten van enkele eigennamen. Dit heeft geresulteerd in een relatief hoge mate van homogeniteit tussen alle varianten van de taal. ^[25]

Geografische spreiding [ bewerken ]

Tsjechisch wordt gesproken door ongeveer 10 miljoen inwoners van Tsjechië . ^{[17] [26]} Uit een Eurobarometer- enquête die van januari tot maart 2012 werd gehouden, bleek dat de eerste taal van 98 procent van de Tsjechische burgers Tsjechisch was, het op twee na hoogste percentage van de bevolking in de Europese Unie (na Griekenland en Hongarije ). ^[27]

Als officiële taal van de Tsjechische Republiek (een lid van de Europese Unie sinds 2004), is Tsjechisch een van de officiële talen van de EU en uit de Eurobarometer-enquête van 2012 bleek dat Tsjechisch de meest gebruikte vreemde taal was in Slowakije. ^[27] Econoom Jonathan van Parys verzamelde gegevens over talenkennis in Europa voor de Europese Dag van de Talen in 2012 . De vijf landen met het grootste gebruik van Tsjechisch waren Tsjechië (98,77 procent), Slowakije (24,86 procent), Portugal (1,93 procent), Polen (0,98 procent) en Duitsland (0,47 procent). ^[28]

Tsjechisch sprekenden in Slowakije wonen voornamelijk in steden. Aangezien het een erkende minderheidstaal is in Slowakije, mogen Slowaakse staatsburgers die alleen Tsjechisch spreken, met de regering communiceren in hun taal voor zover Slowaaks sprekenden in Tsjechië dat ook kunnen doen. ^[29]

Verenigde Staten [ bewerken ]

Immigratie van Tsjechen uit Europa naar de Verenigde Staten vond voornamelijk plaats van 1848 tot 1914. Tsjechisch is een minder vaak onderwezen taal op Amerikaanse scholen en wordt onderwezen in Tsjechische erfgoedcentra. In de staten Texas , Nebraska en Wisconsin leven grote gemeenschappen van Tsjechische Amerikanen . ^[30] In de Amerikaanse volkstelling van 2000 werd Tsjechisch gerapporteerd als de meest voorkomende taal die thuis wordt gesproken (naast Engels ) in de provincies Valley , Butler en Saunders , Nebraska en Republic County, Kansas. ​ Met uitzondering van Spaans (de niet-Engelse taal die in het hele land het meest wordt gesproken), was Tsjechisch de meest voorkomende thuistaal in meer dan een dozijn andere provincies in Nebraska, Kansas, Texas, North Dakota en Minnesota . ^[31] Vanaf 2009 spraken 70.500 Amerikanen Tsjechisch als hun eerste taal (49e plaats in het hele land, na Turks en vóór Zweeds ). ^[32]

Phonology [ bewerken ]

Standard Tsjechische bevat tien basic klinker fonemen , en drie tweeklanken. De klinkers zijn / a /, / ɛ /, / ɪ /, / o / en / u / , en hun lange tegenhangers / aː /, / ɛː /, / iː /, / oː / en / uː / . De tweeklanken zijn / ou̯ /, / au̯ / en / ɛu̯ / ; de laatste twee zijn alleen te vinden in leenwoorden als auto "auto" en euro "euro". ^[33]

In de Tsjechische spelling worden de klinkers als volgt gespeld:

• Kort gezegd: a, e / ě, i / y, o, u
• Lang: á, é, í / ý, ó, ú / ů
• Tweeklanken: ou, au, eu

De brief ⟨ ě ⟩ geeft aan dat de vorige medeklinker palatalised (bijv Neco / ɲɛt͡so / ). Na een labiaal vertegenwoordigt het / jɛ / (bijv. Běs / bjɛs / ); maar ⟨mě⟩ wordt uitgesproken als / mɲɛ /, vgl. měkký ( / mɲɛ k i / ). ^[34]

Elk woord heeft meestal de primaire klemtoon op de eerste lettergreep , behalve de enclitica (mineur, monosyllabische, onbeklemtoonde lettergrepen). In alle woorden van meer dan twee lettergrepen krijgt elke oneven lettergreep een secundaire klemtoon. Stress staat los van de lengte van de klinker; zowel lange als korte klinkers kunnen worden beklemtoond of onbeklemtoond. ^[35] Klinkers worden nooit in toon verminderd (bijvoorbeeld tot sjwa- klanken) als ze niet gespannen zijn. ^[36] Als een zelfstandig naamwoord wordt voorafgegaan door een monosyllabisch voorzetsel, wordt de nadruk verplaatst naar het voorzetsel, bijvoorbeeld do Prahy "to Prague".

Stemhebbende medeklinkers met stemloze tegenhangers worden niet gestemd aan het einde van een woord vóór een pauze, en in medeklinkerclusters vindt intonatie-assimilatie plaats, die overeenkomt met de stem van de volgende medeklinker. De stemloze tegenhanger van / ɦ / is / x /. ^[37]

Tsjechische medeklinkers worden gecategoriseerd als 'hard', 'neutraal' of 'zacht':

• Moeilijk: / d /, / ɡ /, / ɦ /, / k /, / n /, / r /, / t /, / x /
• Neutraal: / b /, / f /, / l /, / m /, / p /, / s /, / v /, / z /
• Zacht: / c /, / ɟ /, / j /, / ɲ /, / r̝ /, / ʃ /, / t͡s /, / t͡ʃ /, / ʒ /

In de Tsjechische spelling worden de medeklinkers als volgt gespeld:

• Moeilijk: d, g, h, k, n, r, t, ch
• Neutraal: b, f, l, m, p, s, v, z
• Zacht: ť / Ť, ď / Ď, j, ň, ř, š, c, č, ž

Harde medeklinkers mogen niet schriftelijk worden gevolgd door i of í , of zachte door y of ý (behalve in leenwoorden zoals kilogram ). ^[38] Neutrale medeklinkers kunnen beide karakters aannemen. Harde medeklinkers worden soms "sterk" genoemd, en zachte als "zwak". ^[39] Dit onderscheid wordt ook gevonden in de verbuigingspatronen van zelfstandige naamwoorden, die variëren naargelang de laatste medeklinker van het zelfstandig naamwoord hard of zacht is.

Het foneem dat wordt vertegenwoordigd door de letter ř (hoofdletter Ř ) wordt vaak als uniek in het Tsjechisch beschouwd. ^[40] Het vertegenwoordigt de verhoogde alveolaire niet-sonore triller ( IPA : [r̝] ), een geluid ergens tussen de Tsjechische r en ž (voorbeeld: "řeka" (rivier) ( help · info ) ), ^[40] en is aanwezig in Dvořák . In stemloze omgevingen wordt / r̝ / gerealiseerd als zijn stemloze allophone [r̝̊]. ^[41] 

De medeklinkers / r /, / l / en / m / kunnen syllabisch zijn en fungeren als lettergreepkernen in plaats van een klinker. Strč prst skrz krk ("Steek [je] vinger door [je] keel") is een bekende Tsjechische tongverdraaiing die alleen syllabische medeklinkers gebruikt. ^[42]

Grammatica [ bewerken ]

De Tsjechische grammatica is, net als die van andere Slavische talen, versmolten ; de zelfstandige naamwoorden, werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden worden verbogen door fonologische processen om hun betekenis en grammaticale functies te wijzigen, en de gemakkelijk te scheiden affixen die kenmerkend zijn voor agglutinatieve talen zijn beperkt. ^[43] Tsjechische verbuigingen voor naamval, geslacht en aantal in zelfstandige naamwoorden en tijd, aspect, stemming , persoon en onderwerpnummer en geslacht in werkwoorden. ^[44]

Delen van spraak omvatten bijvoeglijke naamwoorden, bijwoorden , cijfers, vragende woorden , voorzetsels , voegwoorden en tussenwerpsels . ^[45] Bijwoorden worden voornamelijk gevormd uit bijvoeglijke naamwoorden door de laatste ý of í van de basisvorm te nemen en deze te vervangen door e , ě of o . ^[46] Negatieve uitspraken worden gevormd door de toevoeging ne- aan het hoofdwerkwoord van een clausule, met één uitzondering: je (hij, zij of het is) wordt není . ^[47]

Zin en clausule structuur [ bewerken ]

Omdat Tsjechisch grammaticale hoofdletters gebruikt om de woordfunctie in een zin over te brengen (in plaats van te vertrouwen op de woordvolgorde , zoals Engels doet), is de woordvolgorde flexibel. Als een pro-drop taal , in het Tsjechisch een onovergankelijke straf kan bestaan uit slechts een werkwoord; informatie over het onderwerp is gecodeerd in het werkwoord. ^[48] Enclitics (voornamelijk hulpwerkwoorden en voornaamwoorden) verschijnen in de tweede syntactische sleuf van een zin, na de eerste beklemtoonde eenheid. De eerste sleuf moet een onderwerp of object bevatten, een hoofdvorm van een werkwoord, een bijwoord of een voegwoord (behalve de lichte voegwoorden a , "en", i , "en zelfs" of ale , "maar").^[49]

Tsjechische syntaxis heeft een subject-werkwoord-object- zinsstructuur. In de praktijk is de woordvolgorde echter flexibel en wordt deze gebruikt voor actualisering en focus. Hoewel Tsjechisch een perifrastische passieve constructie heeft (zoals Engels), in informele stijl, vervangen woordvolgordewijzigingen vaak de passieve stem. Om bijvoorbeeld "Peter vermoordde Paul" te veranderen in "Paul werd gedood door Peter", wordt de volgorde van subject en object omgekeerd: Petr zabil Pavla ("Peter vermoordde Paul") wordt "Paul, Peter vermoord" ( Pavla zabil Petr ). Pavla is in de accusatief naamval het grammaticale object van het werkwoord. ^[50]

Een woord aan het einde van een zin wordt doorgaans benadrukt, tenzij een opwaartse intonatie aangeeft dat de zin een vraag is: ^[51]

• Pes jí bagetu. - De hond eet het stokbrood (in plaats van iets anders te eten).
• Bagetu jí pes. - De hond eet het stokbrood op (in plaats van dat iemand anders dat doet).
• Pes bagetu jí. - De hond eet het stokbrood (in plaats van er iets anders mee te doen).
• Jí pes bagetu? - Eet de hond het stokbrood? (nadruk dubbelzinnig)

In delen van Bohemen (inclusief Praag ), vragen als Jí pes bagetu? zonder een vragend woord (zoals co , "wat" of kdo , "wie") worden geïntoneerd in een langzame stijging van laag naar hoog, snel te laag op het laatste woord of de laatste zin. ^[52]

In de moderne Tsjechische syntaxis gaan bijvoeglijke naamwoorden vooraf aan zelfstandige naamwoorden, ^[53] op enkele uitzonderingen na. ^[54] Relatieve clausules worden geïntroduceerd door relativizers zoals het adjectief který , analoog aan de Engelse relatieve voornaamwoorden "welke", "dat" en "wie" / "wie". Net als bij andere bijvoeglijke naamwoorden, komt het overeen met het bijbehorende zelfstandig naamwoord in geslacht, nummer en naamval. Relatieve clausules volgen het zelfstandig naamwoord dat ze wijzigen. Het volgende is een gepolijste voorbeeld: ^[55]

Engels: ik wil de universiteit bezoeken waar John naar toe gaat.

Declension [ bewerken ]

In het Tsjechisch worden zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden teruggebracht tot een van de zeven grammaticale gevallen die hun functie aangeven in een zin, twee getallen (enkelvoud en meervoud) en drie geslachten (mannelijk, vrouwelijk en onzijdig). Het mannelijke geslacht is verder onderverdeeld in levende en levenloze klassen.

Case [ bewerken ]

Een nominatief-accusatieve taal , Tsjechisch markeert zelfstandige naamwoorden van transitieve en intransitieve werkwoorden in de nominatief naamval, wat de vorm is die in woordenboeken wordt aangetroffen, en directe objecten van transitieve werkwoorden worden geweigerd in de accusatief naamval. ^[56] De vocative case wordt gebruikt om mensen aan te spreken. ^[57] De overige gevallen (genitief, datief, locatief en instrumenteel) duiden semantische relaties aan, zoals bijvoeglijke naamwoorden (genitief), indirecte objecten (datief) of agenten in passieve constructies (instrumenteel). ^[58] Bovendien vereisen voorzetsels en sommige werkwoorden dat hun complementen in een bepaald geval worden geweigerd. ^[56]De locatief naam wordt alleen gebruikt na voorzetsels. ^[59] De naamval van een bijvoeglijk naamwoord komt overeen met die van het zelfstandig naamwoord dat het wijzigt. Wanneer Tsjechische kinderen de verbuigingspatronen van hun taal leren, wordt naar de gevallen verwezen met het nummer: ^[60]

Sommige Tsjechische grammaticale teksten ordenen de naamvallen anders, waarbij de nominatief en accusatief (en de datief en locatief) samen worden gegroepeerd omdat die verbuigingspatronen vaak identiek zijn; deze volgorde is geschikt voor leerlingen met ervaring in andere verbogen talen, zoals Latijn of Russisch . Deze volgorde is nominatief, accusatief, genitief, datief, locatief, instrumentaal en vocatief. ^[60]

Sommige voorzetsels vereisen de zelfstandige naamwoorden die ze wijzigen om een ​​bepaald hoofdlettergebruik aan te nemen. De gevallen die door elk voorzetsel worden toegewezen, zijn gebaseerd op de fysieke (of metaforische) richting of locatie die erdoor wordt overgebracht. Bijvoorbeeld od (van, weg van) en z (uit, uit) wijzen de genitief hoofdletter toe. Andere voorzetsels nemen een van de verschillende naamvallen aan, waarbij hun betekenis afhankelijk is van het geval; na betekent "op" of "voor" met de accusatief, maar "aan" met de locatief. ^[61]

Dit is een gepolijste voorbeeld van een zin met verschillende gevallen:

Engels: Ik droeg de doos met mijn vriend het huis in.

Geslacht [ bewerken ]

Tsjechisch onderscheidt drie geslachten - mannelijk, vrouwelijk en onzijdig - en het mannelijke geslacht is onderverdeeld in levend en levenloos. Op enkele uitzonderingen na eindigen vrouwelijke zelfstandige naamwoorden in het nominatief geval op -a , -e of een medeklinker; onzijdige zelfstandige naamwoorden in -o , -e , of -í , en mannelijke zelfstandige naamwoorden in een medeklinker. ^[62] Bijvoeglijke naamwoorden komen in geslacht en animacy overeen met de zelfstandige naamwoorden die ze wijzigen. ^[63] Het belangrijkste effect van geslacht in de Tsjechische morfologie is het verschil in verbuiging van zelfstandig naamwoord en bijvoeglijk naamwoord, evenals in eindes van deelwoorden en werkwoorden in de verleden tijd, die ook zijn gemarkeerd voor geslacht, bijv. Dělal(hij deed, of maakte); dělala (ze deed, of maakte) en dělalo (ze deed, of maakte). ^[64] Geslacht speelt ook een semantische rol; De meeste zelfstandige naamwoorden die mensen en dieren beschrijven, inclusief persoonsnamen, hebben aparte mannelijke en vrouwelijke vormen die normaal gesproken worden gevormd door een achtervoegsel aan de stam toe te voegen, bijvoorbeeld Čech (Tsjechische man) heeft de vrouwelijke vorm Češka (Tsjechische vrouw). ^[65]

Voorbeelden van verbuigingspatronen voor naamwoordzinnen van verschillende geslachten volgen:

Nummer [ bewerken ]

Zelfstandige naamwoorden worden ook verbogen voor getal , waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen enkelvoud en meervoud. Typisch voor een Slavische taal, de Tsjechische hoofdtelwoorden één tot en met vier staan ​​de zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden die ze wijzigen toe om elke hoofdletter aan te nemen, maar getallen boven de vijf vereisen dat subject- en direct-object-naamwoordzinnen worden geweigerd in het genitief meervoud in plaats van de nominatief of accusatief, en bij gebruik als onderwerpen nemen deze zinnen enkelvoudige werkwoorden aan. Bijvoorbeeld: ^[66]

Cijfers nemen af ​​voor case, en de nummers één en twee worden ook verbogen voor geslacht. De nummers één tot en met vijf worden hieronder als voorbeelden weergegeven. De nummer één heeft verbuigingspatronen die identiek zijn aan die van het aanwijzende voornaamwoord tien . ^{[67] [68]}

Hoewel de grammaticale getallen van Tsjechisch enkelvoud en meervoud zijn , blijven er verschillende residuen van dubbele vormen over, zoals de woorden dva ("twee") en oba ("beide"), die op dezelfde manier afnemen. Sommige zelfstandige naamwoorden voor gepaarde lichaamsdelen gebruiken in sommige gevallen een historische dubbele vorm om meervoud uit te drukken: ruka (hand) - ruce (nominatief); noha (been) - nohama (instrumenteel), nohou (genitief / locatief); oko (oog) - oči , en ucho (oor) - uši​ Hoewel twee van deze zelfstandige naamwoorden onzijdig zijn in hun enkelvoud, worden alle meervoudsvormen als vrouwelijk beschouwd; hun geslacht is relevant voor de bijbehorende bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden. ^[69] Deze vormen zijn semantisch meervoud, gebruikt voor elke niet-enkelvoudige telling, zoals in mezi čtyřma očima (van aangezicht tot aangezicht, verlicht tussen vier ogen ). De meervoudsgetalparadigma's van deze zelfstandige naamwoorden zijn een mengeling van historische dubbele en meervoudige vormen. Bijvoorbeeld, nohy (benen; nominatief / accusatief) is een standaard meervoudsvorm van dit type naamwoord. ^[70]

Werkwoordvervoeging [ bewerken ]

Tsjechische werkwoorden eens met hun proefpersonen in persoon (eerste, tweede of derde), aantal (enkelvoud of meervoud), en in constructies waarbij deelwoorden ook in het geslacht . Ze zijn geconjugeerd voor tijd (verleden, heden of toekomst ) en stemming ( indicatief , imperatief of voorwaardelijk ). Het vervoegde werkwoord mluvíme (we spreken) is bijvoorbeeld in de tegenwoordige tijd en in de eerste persoon meervoud; het onderscheidt zich van andere vervoegingen van de infinitief mluvit door zijn einde, -íme . ^[71] De infinitiefvorm van Tsjechische werkwoorden eindigt op -t(archaïsch, -ti ). Het is de vorm die in woordenboeken wordt aangetroffen en de vorm die volgt op hulpwerkwoorden (bijvoorbeeld můžu tě slyšet - "Ik kan je horen "). ^[72]

Aspect [ bewerken ]

Typisch voor Slavische talen, Tsjechisch markeert zijn werkwoorden voor een van de twee grammaticale aspecten : perfectief en imperfectief . De meeste werkwoorden maken deel uit van verbogen aspectparen , bijvoorbeeld koupit (perfectief) en kupovat (imperfectief). Hoewel de betekenis van de werkwoorden vergelijkbaar is, wordt de actie bij perfectieve werkwoorden voltooid en bij onvolmaakte werkwoorden wordt deze doorlopend of herhaald. Dit verschilt van verleden en tegenwoordige tijd . ^[73] Elk werkwoord van een van beide aspecten kan worden vervoegd in de verleden of tegenwoordige tijd, ^[71] maar de toekomstige tijd wordt alleen gebruikt met onvolmaakte werkwoorden. ^[74]Aspect beschrijft de status van de actie op het moment dat wordt aangegeven door de tijd. ^[73]

De werkwoorden van de meeste aspectparen verschillen op twee manieren: op voorvoegsel of op achtervoegsel. In voorvoegselparen heeft het perfectieve werkwoord een toegevoegd voorvoegsel - bijvoorbeeld de imperfectieve psát (schrijven, schrijven) vergeleken met de perfectieve napsat (opschrijven). De meest voorkomende voorvoegsels zijn na- , o- , po- , s- , u- , vy- , z- en za- . ^[75] In achtervoegselparen wordt een ander infinitief einde toegevoegd aan de perfectieve stam; de perfectieve werkwoorden koupit (kopen) en prodat (verkopen) hebben bijvoorbeeld de onvolmaakte vormenkupovat en prodávat . ^[76] Imperfectieve werkwoorden kunnen een verdere morfologie ondergaan om andere imperfectieve werkwoorden te maken (iteratieve en frequente vormen), die herhaalde of regelmatige actie aanduiden. Het werkwoord jít (gaan) heeft de iteratieve vorm chodit (herhaaldelijk gaan) en de frequente vorm chodívat (af en toe gaan). ^[77]

Veel werkwoorden hebben maar één aspect, en werkwoorden die de voortdurende staat van zijn beschrijven - být (zijn), chtít (willen), moct (kunnen), ležet (liggen, liggen) - hebben geen perfectieve het formulier. Omgekeerd hebben werkwoorden die onmiddellijke staat van verandering beschrijven - bijvoorbeeld otěhotnět (zwanger worden) en nadchnout se (enthousiast worden) - geen imperfectief aspect. ^[78]

Gespannen [ bewerken ]

De tegenwoordige tijd in het Tsjechisch wordt gevormd door een einde toe te voegen dat overeenkomt met de persoon en het nummer van het onderwerp aan het einde van de werkwoordstam. Omdat Tsjechisch een nul-subject-taal is , kan het subject-voornaamwoord worden weggelaten, tenzij het voor de duidelijkheid nodig is. ^[79] De verleden tijd wordt gevormd met behulp van een deelwoord dat eindigt op -l en een ander einde dat overeenkomt met het geslacht en het nummer van het onderwerp. Voor de eerste en tweede persoon wordt het hulpwerkwoord být vervoegd in de tegenwoordige tijd toegevoegd. ^[80]

In sommige contexten impliceert de tegenwoordige tijd van perfectieve werkwoorden (die verschilt van het Engelse present perfect ) toekomstige actie; in andere duidt het op een gewoonte. ^[81] Het perfectieve heden wordt gebruikt om te verwijzen naar de voltooiing van acties in de toekomst en onderscheidt zich van de imperfectieve toekomende tijd, die verwijst naar acties die in de toekomst zullen plaatsvinden. De toekomende tijd wordt regelmatig gevormd met behulp van de toekomstige vervoeging van být (zoals weergegeven in de tabel aan de linkerkant) en de infinitief van een onvolmaakt werkwoord, bijvoorbeeld budu jíst - "ik zal eten" of "ik zal eten". ^[74] Waar budu een zelfstandig naamwoord of bijvoeglijk naamwoord heeft, betekent dit bijvoorbeeld 'ik zal zijn',budu šťastný(Ik zal blij zijn). ^[74] Sommige bewegingswerkwoorden vormen hun toekomstige tijd door het voorvoegsel po- aan de tegenwoordige tijdvormen toe te voegen , bijv. Jedu ("I go")> pojedu ("I will go"). ^[82]

Stemming [ bewerken ]

Tsjechische werkwoorden hebben drie grammaticale stemmingen : indicatief , imperatief en voorwaardelijk . ^[83] De dwingende stemming wordt gevormd door specifieke uitgangen toe te voegen voor elk van de drie persoonscategorieën: -Ø / -i / -ej voor tweede persoon enkelvoud, -te / -ete / -ejte voor tweede persoon meervoud en - me / -eme / -ejme voor first-person meervoud. ^[84] Imperatieven worden meestal uitgedrukt met behulp van perfectieve werkwoorden als ze positief zijn en imperfectieve werkwoorden als ze negatief zijn. ^[85] De voorwaardelijke stemming wordt gevormd met een deeltjena het deelwoord dat eindigt op -l dat wordt gebruikt om de verleden tijd te vormen. Deze stemming duidt op hypothetische gebeurtenissen en kan ook worden gebruikt om wensen te uiten. ^[86]

Werkwoord klassen [ bewerken ]

De meeste Tsjechische werkwoorden vallen in een van de vijf klassen , die hun vervoegingspatronen bepalen. De toekomende tijd van být zou vanwege zijn eindes worden geclassificeerd als een werkwoord van klasse I. Voorbeelden van de tegenwoordige tijd van elke klas en enkele veelvoorkomende onregelmatige werkwoorden volgen in de onderstaande tabellen: ^[87]

Spelling [ bewerken ]

Tsjechisch heeft een van de meest fonemische spellingen van alle Europese talen. De eenendertig grafemen vertegenwoordigen dertig klanken (in de meeste dialecten hebben i en y dezelfde klank), en het bevat slechts één digraph : ch , die volgt op h in het alfabet. ^[88] Dientengevolge zijn sommige van zijn karakters door fonologen gebruikt om overeenkomstige klanken in andere talen aan te duiden. De karakters q , w en x verschijnen alleen in vreemde woorden. ^[89] De háček (ˇ) wordt bij bepaalde letters gebruikt om nieuwe karakters te vormen: š​De laatste twee letters worden vanwege hun hoogte soms met een komma erboven (ʼ, een afgekorte háček) geschreven. ^[90]

In tegenstelling tot de meeste Europese talen, onderscheidt het Tsjechisch de lengte van de klinker ; lange klinkers worden aangegeven met een accent aigu of, soms met ... , een ring . Lange u wordt meestal geschreven ú aan het begin van een woord of morfeem ( úroda , neúrodný ) en ů elders, ^[91] behalve voor leenwoorden ( skútr ) of onomatopee ( bú ). ^[92] Lange klinkers en ě worden niet als aparte letters in alfabetische volgorde beschouwd. ^[93] Het karakter óbestaat alleen in leenwoorden en onomatopeeën . ^[94]

Tsjechische typografische kenmerken die niet geassocieerd zijn met fonetiek, lijken over het algemeen op die van de meeste Europese talen die het Latijnse schrift gebruiken , inclusief Engels. Eigennamen , eerbetuigingen en de eerste letters van citaten worden met een hoofdletter geschreven , en interpunctie is typerend voor andere Latijns-Europese talen. Het schrijven van rangtelwoorden is vergelijkbaar met de meeste Europese talen. De Tsjechische taal gebruikt een decimale komma in plaats van een decimale punt. Bij het schrijven van een lang getal kunnen spaties tussen elke drie cijfers, inclusief die in decimalen, worden gebruikt voor een betere oriëntatie in handgeschreven teksten. Het nummer 1,234,567,89101 kan worden geschreven als 1234567,89101 of 1234 567,891 01. ^[95]Rangtelwoorden (1e) gebruiken een punt zoals in het Duits (1.). In eigennaamzinnen (behalve persoonlijke namen en namen van nederzettingen), wordt alleen het eerste woord met een hoofdletter geschreven ( Pražský hrad , Praagse Burcht ) ^{[96] [97]} (inclusief eigennamen worden ook met een hoofdletter geschreven).

Variëteiten [ bewerken ]

De moderne literaire standaard en prestige variant, bekend als "Standard Czech" ( spisovná čeština ), is gebaseerd op de standaardisatie tijdens de Tsjechische Nationale Revival in de jaren 1830, aanzienlijk beïnvloed door Josef Jungmanns Tsjechisch-Duitse woordenboek gepubliceerd in 1834-1839. Jungmann gebruikte woordenschat uit de periode van de Bijbel van Kralice (1579–1613) en van de taal die door zijn tijdgenoten wordt gebruikt. Hij leende woorden die niet in het Tsjechisch aanwezig waren uit andere Slavische talen of creëerde neologismen. ^[98] Standaard Tsjechisch is het formele register van de taal die wordt gebruikt in officiële documenten, formele literatuur, krantenartikelen, onderwijs en af ​​en toe openbare toespraken. ^[99] Het wordt gecodificeerd door deCzech Language Institute , dat af en toe hervormingen van de codificatie publiceert. De meest recente hervorming vond plaats in 1993. ^[100] De term hovorová čeština ( letterlijk " informeel Tsjechisch") wordt soms gebruikt om te verwijzen naar de gesproken variant van het standaard Tsjechisch. ^[101]

De meest gesproken volkstaalvorm van de taal wordt "Gemeenschappelijk Tsjechisch" ( obecná čeština ) genoemd, een interdialect dat is beïnvloed door het gesproken Standaard Tsjechisch en de Centraal-Boheemse dialecten van de Praagse regio. Andere Boheemse regionale dialecten zijn gemarginaliseerd geraakt, terwijl Moravische dialecten wijdverspreider en diverser blijven, met een politieke beweging voor Moravische taalkundige heropleving die sinds de jaren negentig actief is.

Deze taalvariëteiten (standaard Tsjechisch, gesproken / informeel standaard Tsjechisch, gemeenschappelijk Tsjechisch en regionale dialecten) vormen een stilistisch continuüm , waarin het contact tussen variëteiten met een vergelijkbare prestige-invloeden binnen hen verandert. ^[102]

Common Tsjechische [ bewerken ]

De belangrijkste Tsjechische volkstaal, voornamelijk gesproken in en rond Praag maar ook in het hele land, staat bekend als Common Czech ( obecná čeština ). Dit is een academische onderscheiding; de meeste Tsjechen kennen de term niet of associëren het met misvormd of "onjuist" Tsjechisch. ^[103] In vergelijking met Standard Czech wordt Common Czech gekenmerkt door eenvoudigere buigpatronen en verschillen in klankverdeling. ^[104]

Common Czech onderscheidt zich van gesproken / informeel Standard Czech ( hovorová čeština ), wat een stilistische variëteit is binnen standaard Tsjechisch. ^{[105] [106]} Tomasz Kamusella definieert de gesproken variant van Standard Czech als een compromis tussen Common Czech en de geschreven standaard, ^[107] terwijl Miroslav Komárek Common Czech een kruispunt noemt van gesproken Standard Czech en regionale dialecten. ^[108]

Het gewone Tsjechisch is sinds het einde van de 20e eeuw alomtegenwoordig in de meeste delen van de Tsjechische Republiek. Het wordt gewoonlijk gedefinieerd als een interdialect dat in gewone spraak wordt gebruikt in Bohemen en westelijke delen van Moravië (door ongeveer tweederde van alle inwoners van Tsjechië ). Het gewone Tsjechisch is niet gecodificeerd , maar sommige elementen zijn overgenomen in de schriftelijke norm. Sinds de tweede helft van de 20e eeuw hebben gemeenschappelijke Tsjechische elementen zich ook verspreid naar regio's die voorheen onaangetast waren, als gevolg van de media-invloed. Standard Czech is nog steeds de norm voor politici, zakenmensen en andere Tsjechen in formele situaties, maar Common Czech wint terrein in de journalistiek en de massamedia.^[104] De informele vorm van Standard Czech vindt beperkt gebruik in de dagelijkse communicatie vanwege de uitbreiding van het Common Czech interdialect. ^[105] Het wordt soms gedefinieerd als een theoretisch construct in plaats van een feitelijk instrument voor informele communicatie, aangezien in informele contexten de niet-standaard interdialect de voorkeur heeft. ^[105]

De gemeenschappelijke Tsjechische fonologie is gebaseerd op die van de Centraal-Boheemse dialectgroep, die een iets andere set klinkerfonemen heeft dan standaard Tsjechisch. ^[108] Het foneem / ɛː / is perifeer en versmelt meestal met / iː /, bijvoorbeeld in mal ý město (kleine stad), plam í nek (kleine vlam) en l í tat (vliegen), en een tweede inheemse tweeklank / ɛɪ̯ / komt voor, meestal op plaatsen waar Standard Czech heeft / iː /, bijv. mal ej dům (klein huis), ml ej n (molen), pl ej tvat (afval), b ejt (te zijn). ^[109] Bovendien is een prothetische v- wordt toegevoegd aan de meeste woorden die o- , zoals v otevřít v venster (om het venster). ^[110]

Niet-standaard morfologische kenmerken die min of meer gebruikelijk zijn bij alle gewone Tsjechische sprekers zijn onder meer: ^[110]

• unified meervoud uitgangen van bijvoeglijke naamwoorden : mal ý Lidi (small people), mal ý ženy (small vrouwen), mal ý města (kleine steden) - standaard: Malí lidé, malé ženy, malá města;
• verenigd instrumentaal einde -ma in meervoud : s tě ma dobrej ma lid ma , žena ma , chlapa ma , města ma (met de goede mensen, vrouwen, jongens, steden) - standaard: s těmi dobrými lidmi, ženami, chlapy, městy. In wezen lijkt deze vorm op de vorm van de duale vorm , die ooit een productieve vorm was, maar nu bijna uitgestorven is en wordt vastgehouden in een lexicaal specifieke reeks woorden. In Common Czech werd het einde weer productief rond de 17e eeuw, maar werd het gebruikt als vervanging voor een reguliere meervoudsvorm. ^[111]
• weglating van de lettergreep -l in het mannelijke einde van werkwoorden uit de verleden tijd: řek (zei hij), moh (hij kon), pích (hij prikte ) - standaard: řekl, mohl, píchl.
• neiging om het locatief enkelvoud mannelijk / onzijdig voor bijvoeglijke naamwoorden met het instrumentale samen te voegen door het locatief einde -ém te veranderen in -ým en vervolgens de klinker te verkorten: mladém (standaard locatief), mladým (standaard instrumentaal)> mladým (algemeen Tsjechisch locatief), mladym (Common Czech instrumental)> mladym (Common Czech locative / instrumental with shortening) ^[112]

Voorbeelden van verbuiging (standaard Tsjechisch wordt ter vergelijking cursief toegevoegd):

mladý člověk - jonge man / persoon, mladí lidé - jongeren, mladý stát - jonge staat, mladá žena - jonge vrouw, mladé zvíře - jong dier

Bohemien dialecten [ bewerken ]

Afgezien van de gewone Tsjechische volkstaal, is er nog een verscheidenheid aan andere Boheemse dialecten, meestal in marginale landelijke gebieden. Het dialectgebruik begon in de tweede helft van de 20e eeuw te verzwakken en tegen het begin van de jaren negentig werd regionaal dialectgebruik gestigmatiseerd, geassocieerd met de krimpende onderklasse en in de literatuur of andere media gebruikt voor een komisch effect. De toegenomen beschikbaarheid van reizen en media voor dialectsprekende bevolkingsgroepen heeft hen aangemoedigd om over te schakelen naar (of toe te voegen aan hun eigen dialect) Standaard Tsjechisch. ^[113]

Het Tsjechische bureau voor de statistiek erkende in 2003 de volgende Boheemse dialecten: ^[114]

• Nářečí středočeská (Centraal-Boheemse dialecten)
• Nářečí jihozápadočeská (Zuidwest-Boheemse dialecten)

• Podskupina chodská ( Chod subgroep)
• Podskupina doudlebská ( Doudleby subgroep)

• Nářečí severovýchodočeská (Noordoost-Boheemse dialecten)

• Podskupina podkrknošská ( subgroep van het Krkonoše )

Moravian dialecten [ bewerken ]

De Tsjechische dialecten die in Moravië en Silezië worden gesproken, staan ​​bekend als Moravisch ( moravština ). In het Oostenrijks-Hongaarse rijk was "Boheems-Moravisch-Slowaaks" een taal die burgers konden registreren als sprekend (met Duits, Pools en verscheidene anderen). ^[115] Van de Tsjechische dialecten wordt alleen Moravisch onderscheiden in landelijke onderzoeken door het Tsjechische bureau voor de statistiek . Vanaf 2011 spraken 62.908 Tsjechische burgers Moravisch als hun eerste taal en 45.561 waren diglossisch (Moravisch en standaard Tsjechisch als eerste taal). ^[116]

Vanaf de zestiende eeuw leken sommige soorten Tsjechisch op Slowaaks; ^{[16] Met name} de zuidoostelijke Moravische dialecten worden soms eerder als Slowaaks dan als Tsjechisch beschouwd. Deze dialecten vormen een continuüm tussen de Tsjechische en Slowaakse talen, ^[117] met dezelfde verbuigingspatronen voor zelfstandige naamwoorden en voornaamwoorden en dezelfde werkwoordvervoegingen als Slowaaks. ^[118]

Het Tsjechische bureau voor de statistiek erkende in 2003 de volgende Moravische dialecten: ^[114]

• Nářečí českomoravská (Boheems-Moravische dialecten)
• Nářečí středomoravská (Centraal-Moravische dialecten)

• Podskupina tišnovská ( Tišnov subgroep)

• Nářečí východomoravská (Oost-Moravische dialecten)

• Podskupina slovácká ( Moravisch Slowaakse subgroep)
• Podskupina valašská ( Moravische Walachijse subgroep)

• Nářečí slezská (Silezische dialecten)

Voorbeeld [ bewerken ]

In een handboek over Tsjechische dialectologie uit 1964 gebruikte Břetislav Koudela de volgende zin om fonetische verschillen tussen dialecten te benadrukken: ^[119]

De onderlinge verstaanbaarheid [ bewerken ]

Tsjechisch en Slowaaks werden als wederzijds verstaanbaar beschouwd ; sprekers van beide talen kunnen gemakkelijker communiceren dan die van een ander paar West-Slavische talen. Sinds de ontbinding van Tsjecho-Slowakije in 1993 is de wederzijdse verstaanbaarheid voor jongere sprekers afgenomen, waarschijnlijk omdat Tsjechische sprekers nu minder in aanraking komen met Slowaaks en vice versa. ^[120]

In fonetische verschillen wordt Tsjechisch gekenmerkt door een glottisslag vóór de eerste klinkers en Slowaaks door het minder frequente gebruik van lange klinkers dan Tsjechisch; ^[121] Slowaaks heeft echter lange vormen van de medeklinkers r en l wanneer ze als klinkers functioneren. ^{[122] De} Slowaakse fonotactiek past een "ritmische wet" toe, die verbiedt dat twee lettergrepen met lange klinkers elkaar in een woord volgen, in tegenstelling tot in het Tsjechisch. ^[123] Grammaticaal, hoewel Tsjechisch (in tegenstelling tot Slowaaks) een volledig productieve vocatieve naam heeft , ^[121] delen beide talen een gemeenschappelijke syntaxis. ^[16]

Een studie toonde aan dat de Tsjechische en Slowaakse lexicons met 80 procent verschilden, maar dit hoge percentage bleek voornamelijk het gevolg te zijn van verschillende spellingen en lichte inconsistenties in de morfologische formatie; ^[124] Tsjechische morfologie regelmatiger (bij het overschakelen van de nominatief de locatief , Pra h a wordt Pra z e Tsjechië en Pra h e in Slowakije). De twee lexicons worden over het algemeen als vergelijkbaar beschouwd, met de meeste verschillen in omgangstaal en wat wetenschappelijke terminologie. Slowaaks heeft iets meer geleende woorden dan Tsjechisch. ^[16]

De overeenkomsten tussen Tsjechisch en Slowaaks leidden ertoe dat de talen als één taal werden beschouwd door een groep negentiende-eeuwse geleerden die zichzelf 'Tsjechoslaven' ( Čechoslované ) noemden , in de overtuiging dat de volkeren zo verbonden waren dat Duitse Bohemers en (tot een in mindere mate) Hongaren en andere Slaven. ^[125] Tijdens de eerste Tsjechoslowaakse Republiek(1918-1938), hoewel "Tsjechoslowaaks" werd aangewezen als de officiële taal van de republiek, werden zowel Tsjechische als Slowaakse schriftelijke normen gebruikt. Standaard geschreven Slowaaks was gedeeltelijk gemodelleerd naar literair Tsjechisch, en Tsjechisch had de voorkeur voor sommige officiële functies in de Slowaakse helft van de republiek. De Tsjechische invloed op het Slowaaks werd geprotesteerd door Slowaakse geleerden, en toen Slowakije zich in 1938 afscheidde van Tsjecho-Slowakije als de Slowaakse staat (die zich toen aansluit bij nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog ), werd het literaire Slowaaks opzettelijk gedistantieerd van het Tsjechisch. Toen de Asmogendheden de oorlog verloren en Tsjechoslowakije hervormde, ontwikkelde Slowakije zich enigszins zelfstandig (met Tsjechische invloed); tijdens de Praagse LenteIn 1968 werd Slowaaks onafhankelijk van (en gelijkheid met) de Tsjechische ^[16] door de transformatie van Tsjecho-Slowakije van een eenheidsstaat naar een federatie. Sinds de ontbinding van Tsjechoslowakije in 1993 verwijst "Tsjechoslowaaks" naar geïmproviseerde pidgins van de talen die zijn ontstaan ​​door de afname van de wederzijdse verstaanbaarheid. ^[126]

Woordenschat [ bewerken ]

De Tsjechische woordenschat komt voornamelijk voort uit Slavische, Baltische en andere Indo-Europese wortels. Hoewel de meeste werkwoorden een Balto-Slavische oorsprong hebben, hebben voornaamwoorden, voorzetsels en sommige werkwoorden bredere, Indo-Europese wortels. ^[127] Sommige leenwoorden zijn geherstructureerd door volksetymologie om op inheemse Tsjechische woorden te lijken (bijv. Hřbitov , "kerkhof" en listina , "lijst"). ^[128]

De meeste Tsjechische leenwoorden zijn ontstaan ​​in een van de twee perioden. Eerdere leenwoorden, voornamelijk uit het Duits, ^[129] Grieks en Latijn, ^[130] kwamen vóór de Tsjechische Nationale Opwekking. Recentere leenwoorden ontlenen in de eerste plaats uit het Engels en het Frans , ^[129] en ook van het Hebreeuws , Arabisch en Perzisch . Veel Russische leenwoorden, voornamelijk dierennamen en maritieme termen, bestaan ​​ook in het Tsjechisch. ^[131]

Hoewel oudere Duitse leenwoorden informeel waren, worden recente leningen uit andere talen geassocieerd met hoge cultuur. ^[129] In de negentiende eeuw werden woorden met Griekse en Latijnse wortels verworpen ten gunste van woorden die gebaseerd waren op oudere Tsjechische woorden en gewone Slavische wortels; "muziek" is muzyka in het Pools en музыка ( muzyka ) in het Russisch, maar in het Tsjechisch is het hudba . ^[130] Sommige Tsjechische woorden zijn geleend als leenwoorden in het Engels en andere talen, bijvoorbeeld robot (van robota , "labour") ^[132] en polka (van polka , "Poolse vrouw "of van" půlka "" half "). ^[133]

Voorbeeldtekst [ bewerken ]

Volgens artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties :

Tsjechisch: Všichni lidé se rodí svobodní en sobě rovní co do důstojnosti a práv. Jsou nadáni rozumem and black and large spolu jednat in duchu bratrství. ^[134]

Engels: "Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Ze zijn begiftigd met rede en geweten en moeten jegens elkaar handelen in een geest van broederschap." ^[135]

Zie ook [ bewerken ]

• Tsjechische centra
• Tsjechische naam
• Tsjechische gebarentaal
• Swadesh lijst met Slavische woorden

Notes [ bewerken ]